Eylül 2018
Doç. Dr. Musafa BÜYÜKKOLANCI
İlçemizin SELÇUK ismi Yapıştırmadır. Yaşadığımız bu kentin her santimetre karesi “EFES”tir.
Yıllardır konuşulan ve hayli tartışma konusu olan ilçemizin Selçuk olan ismini “EFES” olarak değiştirme tartışmalarına 1975 – 2002 yılları arasında Efes müzesinde arkiyolog olarak hizmet eden ve günümüzde ayasuluk kazılarını yöneten Pamukkale üniversitesi Arkiyoloji bölümü Emekli Öğretim üyesi ve Selçuk sevdalısı Doç. Dr. Mustafa Büyükkolancı da bu tartışmaya katılarak ilçemizin Selçuk olan isminin neden “EFES” olarak değiştirilmesinin çok çok uygun olarak olacağını bilimsel olarak açıkladı.
İlçemizin Selçuk olan isminin günümüze kadar tartışıla gelmesi ve bu günlerde tekrar gündeme gelmesinden dolayı bu konuda ilçemizin Tarihi ve arkiyolojik değerlerinde bilimsel olarak en yetkin kişi olan Doç. Dr. Mustafa Büyükkolancının görüşünü aldık.
İlçemizin Selçuk olan ismi “yapıştırma” bir isimdir tüm halkımızın yaşadığı ve ayak bastığı topraklar EFES diyerek söze başladı.
ESKİ EFES HAKKINDA KISACA BİLGİ VEREBİLİRMİSİNİZ?
“1997 Yılında Selçuk Belediyesi tarafından düzenlenen “Birinci Uluslar arası Geçmişten Günümüze Selçuk” Sempozyumunda “Apasas Eski Efes ve Ayasuluk” isimli bir bildiri yayınladım. Daha sonra sempozyum bildirileri bir yıl sonra 1998 yılında kitap haline geldi. Bildirinin sonunda; “1996 yılında kazılarda bizim bulduğumuz eserler bizden önceki bilim insanlarının öne sürdüğü gibi ESKİ EFES’in Ayasuluk tepesinde olabileceği hipotezlerinin doğru olduğunu ortaya çıkarmıştır”
TARİH BOYUNCA EFES OLARAK DEVAM ETMİŞ
“Sonuç olarak Prehistorik “Tarih öncesi” dönemde Ayasuluk tepesiyle çevresinde çukur içi, Arvalya höyükleri gibi eski Tunç çağı (M.Ö. 3000-2000) Köy yerleşmeleri vardı. Daha sonra ion döneminde (M.Ö. 1200-560) ise ESKİ EFES (1.EFES) olarak Ana Kent görevini üslenmiş olan Ayasuluk tepesinin çevresinde Artmision, Smyrna, Koressos ve Ortygia gibi liman yerleşmeleri ve kutsal alanlar oluşmutur. LYDİA kralı KROISOS (Karun) dönemine kadar (M.Ö. 560-547) ANAKENT görevini üstlenen Ayasuluk tepesi daha sonra eski önemini yitirmiş, bundan sonra Artemision çevresine taşınan kent (Henüz Kazı Yapılmamıştır) 2. Efes olarak tanımlanmaktadır. M.Ö. 300 yılında kurulan 3. Efes (Şimdiki Efes) M.S. 600 yıllarına Bizans dönemi başına kadar Büyük bir Dünya Kentidir. Daha sonra ve 1304 te başlayan Aydınoğulları Beyliği döneminde tekrar eski durumuna kavuşan Ayasuluk Tepesi ve çevresi artık günümüzde YENİ EFES (4. EFES) olarak yaşamını sürdürmektedir”.
998 yılında Selçuk-Ayasuluk tepesi merkezli yerleşimin M.Ö 1200-547 yılları arasında ESKİ EFES ve M.S. 600 yılından sonra “Hagios Thelogos-Ayasuluk” veya YENİ EFES olarak anıldığını yazmıştım.
SİZCE SELÇUK İSMİ NEREDEN GELİYOR?
Son dönemde Dost Medya Sahibi değerli dostum Hilmi Gider konu üzerinde çokça ve ısrarla durmakta ve güzel ilçemize verilen “Selçuk” adının değişmesi ve ilçemize “EFES” adının kazandırılması için yoğun çaba harcamaktadır. Selçuk adı büyük olasılıkla Aydınoğulları dönemine ait İsabey camii gibi anıtların Selçuklu eseri olarak (YANLIŞ) tanımlanması sonucu hiçbir temele dayanmayan (Tabir yerindeyse YAPIŞTIRMA) bir isimdir. Ayrıca “Selçuk” adı yazışmalarda Konya’nın Selçuklu İlçesi ile karışıklıklara neden olmaktadır.
Baştan itibaren destek verdiğim “EFES” adı yukarıdaki yazımda açıkça görüldüğü gibi Selçuk adının EFES olarak değiştirilmesi için önemli bir alt yapı niteliğindedir. Ayrıca Selçuk-Efes UNESCO Dünya Kültür Mirası listesine “EFES” adıyla girmiştir. Ancak Efes’in bileşenleri olan Çukuriçi Höyük, Ayasuluk tepesi, İsa Bey Camii ve Artemis Tapınağı Selçuk’un içinde yer alırlar. Bu nedenle “ Selçuk” adının “EFES” olarak değişmesi çok doğru olacaktır.
EFES’İN KURUCULARI KİMLERDİR?
“EFES” adı “Ephesos” orjinalinin Türkçeleşmiş şeklidir. Uzun yıllar “Ephesos” adının bir Amazon kraliçesinin adı olduğu ve EFES’in kurucuları Amazonlar olduğu için böyle bir isim konulmuştur şeklinde efsane yaratılmıştır. Bunun gerçekle hiçbir ilişkisinin olmadığı artık ortaya çıkmıştır. EFES çevresine Amazonların hiç bilinmediği bir dönem olan M.Ö. 7000 yıllarında (Cilalı Taş Döneminde) insanlar yerleşmeye başlamıştır. Daha sonra M.Ö. 1400-1200 yıllarında Hititlere yarı bağımlı Arzawa Mira bölgesinin Başkenti APASAS’ın Ayasuluk tepesi olduğu genel olarak kabul edilmektedir. “Apasas” adı su kenti veya Arı Kenti olarak tercüme edilmektedir. Bu durum hem topoğrafyasına hem de EFES’in Artemis’i ve EFES paraları üzerindeki arı motifleri ile uyumludur. M.Ö. 1200 lerden sonra Apasas adı Ephesos’a dönüşmüş ve bu isim M.S. 600 yıllarına kadar hiç değişmeden kullanılmıştır. Yani sonuç olarak “Ephesos” adı su kenti veya Arı kenti olarak yüzyıllarca kabul görmüştür.
İLÇEMİZİN İSMİNİN EFES OLARAK DEĞİŞTİRİLMESİ BİZE NE KAZANDIRACAKTIR?
Bu konu bir Kanun teklifi veya Referamdumla çözülebilir. Sorunun cevabı aslında İzmir, Bergama ve Foça da aranmalıdır. İzmir’in adı “SMYRNA”, Bergama adı “PERGAMON” ve Foça adı da “PHOKAİA” adının Türkçeleştirilmiş halleridir. Bu adlar üç kentin geçmişine sahip çıktığının delili olarak tüm Dünya tarafından Selçuk’tan daha fazla tanınmaktadır. Zaten geçmişte Selçuk adının Kuşadası yanında güç kaybının nedenide bence budur.
Yakın geçmişte “DİDİM” adının yeni hisar ve “HARRAN” adının Altın Başak şeklinde değiştirildiği ve bu iki yeni ismin kabul görmeyip tekrar DİDİM ve HARRAN olarak eski haline getirildiği unutulmamalıdır. Zaten İlçemizdeki Müzenin adı 1960 lı yıllarda Selçuk Müzesi değil de “EFES MÜZESİ” adıyla kurulmuş ilçemizdeki Resmi kurumlarımızdandır.
EFES adı eski “EPHESOS” adının Türkçe şeklidir. EFES adının ilçemizin tanıtımında çok önemli rol oynayacağı inancındayım. Bu ad bize neler kazandırır bunun hesabının iyi yapılması gerekir. Zaten ilçemiz “EFES” adını alırsa kaybedecek bir şey de yoktur. Buna karşın Tanıtım açısından kazanılacak çok şey vardır.
Hocam verdiğiniz aydınlatıcı bilgilerden dolayı teşekkür ederiz.